Renovatie Berlage Lyceum Amsterdam
Artikel uit Schooldomein©
Kern van de opgave bij het Berlage Lyceum was het doorgeven van de tijdloze kwaliteit van een Rijksmonument aan toekomstige generaties gebruikers. De geslaagde eerste fase van de transformatie van Gebouw B van laat zien hoe heden, verleden en toekomst naadloos in elkaar grijpen.
Het Berlage Lyceum is vernoemd naar de bekende architect Hendrik Petrus Berlage, verantwoordelijk voor het stedenbouwkundig Plan Zuid voor Amsterdam-Zuid – tevens locatie van de school. Michel de Klerk en Piet Kramer ontwierpen de omliggende straten in de stijl van de Amsterdamse School, Arend Jan Westerman was verantwoordelijk voor beide gespiegelde onderwijsgebouwen. In het ene gebouw kwam de openbare handelsschool en in de andere een hbs. Het onderwijs moest de kinderen verheffen en die ambitie werd zichtbaar gemaakt in de architectuur van de gebouwen. “Het verheffen van de leerlingen was voor ons een mooie metafoor om na zoveel jaren de eigen ambitie nieuw leven in te blazen”, reageert rector Rosanne Bekker. “Het Berlage Lyceum biedt tweetalig onderwijs in mavo-havo-vwo. Een mooi gebouw geeft leerlingen het gevoel dat ze belangrijk zijn, dat ze ertoe doen en dat er in hen wordt geïnvesteerd. De buitenkant was ruim 15 jaar geleden gedaan, maar aan de binnenkant was het gebouw niet meer geschikt voor modern onderwijs, met hokjes van 48 vierkante meter en lange gesloten gangen die overal volgebouwd waren. Ook was er structureel te weinig ruimte en was de akoestiek verschrikkelijk. Onze drie speerpunten – tweetalig onderwijs, internationalisering en Unesco – vormden de uitgangspunten om de school weer toekomstbestendig op de kaart te zetten, met een helder profiel en aantrekkelijk voor leerlingen.”
Destructief onderzoek
De gemeente Amsterdam voerde in 2018 een uitgebreid haalbaarheidsonderzoek uit. De uitkomst lag voor de hand: de gebouwen moesten hoognodig gerenoveerd en verduurzaamd worden. René van der Willigen van BOAadvies: “Als je zo’n monumentaal gebouw met gevoel wilt renoveren moet je alle aspecten van het gebouw betrekken. Dat kun je niet op afstand doen, want dan moet je in de uitvoeringsfase vaak onverwachte en dure beslissingen nemen. Ik wil zien en ervaren hoe het gebouw in elkaar zit en wat de ingrepen in de tijd zijn geweest. Soms breek je dan wel eens een plafond open. Ik noem dat destructief onderzoek. We zijn aan de slag gegaan, waarbij het gebouw als monument ook met een duidelijke stem aan tafel zat.”
In oude glorie herstellen
“We hebben delen van het gebouw in hun oude glorie hersteld en andere delen aangepast”, vertelt architect Dorte Kristensen van atelier PRO. “Nadat je vanuit het centrale trappenhuis door de dubbele deuren was gegaan, zag je lange gangen met aan weerszijden lokalen. Die gangen zijn weg, zodat we met dezelfde meters veel meer ruimte hebben gekregen. De receptie heeft een duidelijke plek bij de ingang gekregen en ook hebben we de garderobenissen weggehaald. Gevolg is dat er mooie onderwijsvleugels zijn ontstaan met kleine lokalen, middelgrote tot grote ruimtes en studienissen voor meer zelfstandig en projectmatig onderwijs. De verschillende vleugels hebben verschillende thema’s zoals taal, exact of kunst. De school had twee gymzalen die eigenlijk niet goed in de gebouwen pasten. De leerlingen sporten nu in sporthal De Pijp, en de voormalige gymzalen zijn nu Unesco lokalen – en echte eyecatchers – geworden. De ene ruimte is ontworpen als een bèta-wereld met praktijklokalen, in de andere vind je ruimtes voor kunst en cultuur. We hebben zelfs een Amsterdamse School ‘stijlkamer’ gekregen, die dient als plek waar je met elkaar debatteert en argumenten wisselt. Het andere gebouw krijgt juist een ‘lokaal van de toekomst’, met moderne communicatiemiddelen, waar je met andere scholen over de hele wereld kunt communiceren.”
“Het oorspronkelijke DNA was in 100 jaar door verschillende aanpassingen afgekalfd, met als resultaat een soort sepia foto: een beetje vergeeld en vervuild, waardoor het origineel ook niet meer goed zichtbaar is.”
Zeewierisolatie
“Daarnaast waren circulariteit en duurzaam omgaan met materiaal en energie belangrijk”, vertelt projectleider Wilbert van de Weg van Salverda Bouw. “Ook die maatregelen moet je met respect voor het monument toepassen. Zo hebben we bio-based vloerisolatie onder de houten vloer aangebracht en hebben de gevelkozijnen extra dun monumenten-dubbel-glas gekregen. De luchtdichtheid van de ramen en het dak is verbeterd en het dak is geïsoleerd. Verder heeft het gebouw een all-electric bodemwarmtepomp, een WTW-ventilatiesysteem en zonnepanelen. Heel bijzonder is dat we de oorspronkelijke zeewierisolatie in de verdiepingsvloeren en het parket konden behouden. We hebben het houten lattenplafond van de gymzaal hergebruikt in de kantine en voor het constructiestaal is donorstaal uit andere gebouwen gebruikt, dat de CO2-uitstoot vermindert. Waar mogelijk zijn duurzame en milieuvriendelijke materialen toegepast. Om die reden wordt ook zoveel mogelijk meubilair gerefurbished.”
Sepia foto
René: “Bij zo’n monument vind je gaandeweg de balans tussen optimaal gewenst en maximaal haalbaar. Je gaat niet een pilaar of een glas-in-lood raam weghalen. Het oorspronkelijke DNA was in 100 jaar door verschillende aanpassingen afgekalfd, met als resultaat een soort sepia foto: een beetje vergeeld en vervuild, waardoor het origineel ook niet meer goed zichtbaar is. Inmiddels krijgt het gebouw zijn glans terug.” Rosanne knikt: “Het resultaat maakt de oorspronkelijke kwaliteit weer zichtbaar en het onderwijs krijgt alle ruimte die het verdient. De transformatie van het eerste gebouw is afgerond en het tweede gebouw volgt. Precies 100 jaar na de opening van het Berlage Lyceum. Hoe mooi is dat?”
Projectgegevens:
Tekst: Sibo Arbeek,
Foto’s: Schooldomein
(zie ook www.schooldomein.nl)